Asar 15

Being an agrarian country where about 66% of people are directly engaged in agriculture, the monsoon rains are of great significance. With an only limited area of land is under managed-irrigation, the vast majority of land still awaits for the monsoon rain for planting rice. About 80% of the annual rainfall occurs across Nepal during monsoon.

Farmers celebrate 15th of Ashar as a National Paddy Day (Dhan Diwas). This marking Asar 15 as Dhan Diwas have been going on since 2005 after getting recognition from Ministry of Agriculture.

Nepal Agricultural Research Centre (NARC) also celebrates the day by organizing a programme at Khumaltar.

Asar 15

The idea is to promote stakeholder’s involvement in the production of the country’s major crop-Paddy. This year is the 16th Dhan Diwas and one can witness hundreds of families enjoying curd (dahi) and beaten rice (Chura) after splashing muds while planting rice saplings. This culture is widely celebrated in both the urban and the rural areas.

This festival is famous among the youths. Young artists gathers and plant rice as festival and enjoy dahi-chura. Similarly, schools also take students to the rice fields nearby and provide hands on experience to the students on rice planting with tasty dahi-chura for their snacks.

Asar 15

Monsoon arrives in Nepal usually in the first week of Ashar (End of June) and will last until August. The low pressure created in the Tibetan plateau and the higher Himalayas caused the winds from Southwest to turn counter clockwise to blow towards the Himalaya. This is also a good time to make cultural trek to some of marvelous sites located in the rain shadow region of the Nepal.

Asar 15

Article by: Kanchan Mani Dixt

थिमिको श्री पद्मपाणी लोकेश्वर

थिमिको श्री पद्मपाणी लोकेश्वर

नेपाल उपत्यकामा रहेका सृष्टिकान्त लोकेश्वर (नाला), रक्तार्यावलोकितेश्वर (रातो मच्छिन्द्रनाथ बुुंगमती) सेतो मच्छिन्द्रनाथ (आर्यावलोकितेश्वर जनबहाल) आदिनाथ लोकेश्वर (चोभार) र दोलखाको मच्छिन्द्रनाथ (बुगदेउ) आदि विभिन्न लोकेश्वर मध्ये थिमिको लोकेश्वर पनि एक महत्वपूर्ण लोकेश्वरको रुपमा मानिन्छ । यस लोकेश्वरलाई थिमिका स्थानीयहरु सिथि द्यः वा लोकना द्यःको नामले पनि सम्बोधन गर्दछन् ।

राजा बलदेले स्थापना गरेको भन्ने अनुमानित वर्ष ११५२ पुरानो भन्ने कुरा अमोघवज्र बज्राचार्यको अष्टोत्तर लोकेश्वरको परिचय भन्ने पुस्तकमा उल्लेख भएको पाइएको छ भने उक्त पुस्तकमा यस करुणामयको बारे चर्चा गरिएको पाइन्छ । त्यस्तै थिमि करुणामयलाई लोकनाथ भनी महारानी गंगादेवी ठाकुरनीको वंशावलीको ताडपत्रमा ने सं ६८५ दँ कार्तिक चौथिको दिनमा करुणामय् स्थापना गरेको हो भन्ने कुरा पनि उल्लेख भएको पाइन्छ ।

थिमिको मरु टोलमा विराजमान यस लोकेश्वरको तिथिअनुसार तछलाथ्व प्रतिपदाका दिन महास्नान गराउने परम्परा रही आएकोछ । सो दिन थिमि स्थिति गुरुजुहरुले विधिपूर्वक पूजा गरी जीवन्यास ९आत्मा निकाल्ने० निकाल्ने काम गरिन्छ भने तामाको ठूलो वरुणकलशमा करुणामयको जीवन्यासलाई राख्ने काम गरिन्छ । तत्पश्चात मन्दिरको प्रधानसंग अनुमति लिई मूल पुजारी र पालो परेका चारजना बज्राचार्य पालाहरुले लोकेश्वरलाई मन्दिरको प्रांगणमा रहेको मण्डपमा राखी चार कुनामा राखिएको तामाको कलश र अन्य पञ्चामृत सहित भरिएको कलशबाट गुरुजुहरुले मन्त्रोउच्चारण गर्दै लोकेश्वरलाई महास्नान गराउने काम सम्पन्न गरिन्छ । महास्नानपछि लोकेश्वरलाई सेतो कपडाले छोपी दिन्छ र सानो खटमा राखी थिमि मै रहेको गार्चास्थित जीस्वां बहालमा लगिन्छ । र सो दिन त्यहाँ सामान्य रुपमा बत्ती दिइ देवतालाई स्वागत गरी अर्को सानो खटमा विराजमान गराइन्छ । तृतीयाका दिन लँपु छायेगु अर्थात पुनः रंगरोगन गर्ने कार्य शुभारम्भ हुन्छ । दिनभरीमा रंगरोगन कार्य सम्पन्न भएपछि सो दिनको कार्य समाप्त हुन्छ भने त्यसको भोलिपल्ट पुनः लोकेश्वरलाई दशकर्म पूजा गरिन्छ । दशकर्म पूजा भन्नाले लोकेश्वरलाई केटा र केटीको रुपमा गर्नुपर्ने सम्पूर्ण कर्म विधि गरिने हो । यस पूजामा मचाबू ब्यंके ९न्वारान० जंकु ९अन्नप्राशन० इहि यायेगु, बरे छुइगु ९चुडाकर्म० आदि लोकेश्वरलाई सामुने राखी होम गर्दै सबै पुजारीखलक बसी विधिपिूर्वक पूजा गरिन्छ । यस होम पूजा गर्ने क्रममा सम्पूर्ण नागरुपी प्रतीकको रुपमा तामाको कलशलाई समेत पूजा गर्ने गरिन्छ । पूजा कै क्रममा पुनः वरुणकलशमा रहेको जीवन्यास ९आत्मा० लाई लोकेश्वरमा प्रतिस्थापन गर्ने काम हुन्छ । यो दिनको पूजा सकेपछि भोलिपल्ट सबेरै लोकेश्वरलाई जीस्वां बहालको बाहिर रहेको विद्या गणेशपाटीमा अर्को खटमा राखी सर्वसाधारणको दर्शनको लागि राखिन्छ । सो दिन नै सिथि नखःको मूख्य दिन हुने भएकोले पनि थिमिका सम्पूर्ण स्थानीयवासी नैवद्य सहितको पुजाथालि सहित सिथि द्यःको पूजा गर्न आउने गर्दछ र सोही कारणले पनि यस लोकेश्वरलाई सिथि द्यः वा लोकना द्यःको रुपमा मानिन्दै आएको पाइन्छ । सो दिनभर स्थानीयहरु भजन कृतनमा रमाउँछ भने बेलुकी पुनः लोकेश्वरको खटलाई स्थानीय बाजागाजाका साथमा धुमधामका साथ जात्रा गर्दै पुनः मरुटोल अवस्थिति मन्दिरमै विराजमानको लागि लगिन्छ । त्यहाँ पनि थाकुलि र नकिंले विशेष रुपमा स्वागत गरी लोकेश्वरलाई आफ्नै स्थानमा विराजमान गराइन्छ । यसरी सो वर्षको लागि लोकेश्वरको जात्रा समापन हुने गर्दछ ।

– रेखा शाक्य (राजमति)

श्री माधव-नारायण स्वस्थानी ब्रतकथा

श्री माधव-नारायण !

पौष शुक्ल पूर्णिमादेखि माघ शुक्ल पूर्णिमासम्म विधिपूर्वक गरिने माधव-नारायण स्वस्थानी ब्रतकथा भोली २०७६/०९/२५,शुक्रबार देखी सुरु हुँदैछ!

यस माधवनारायण स्वस्थानी व्रत साँखु-शालीनदी, भक्तपुर-हनुमानघाट,ललितपुरको ठेचो, मध्यपुर थिमि, बोडे लगायत बिबिन्न नेवार सुमदाय बसोबास रहेको स्थानमा हुने गर्दछ !

स्वस्थानीको शाब्दिक अर्थ आफू बसेको स्थानको देवी भन्ने बुझिन्छ । आफू बसेको स्थानकी देवीको पूजा गर्नु नै स्वस्थानी पूजा हो । उत्तरायणपछिको समय ध्यान योग साधनाका लागि उपयुक्त भएकाले स्वस्थान अर्थात् आफ्नो आत्मामा सम्पर्कको अभ्यास गर्नुलाई स्वस्थानी भनि विश्वास गरिन्छ । यसका लागि पौष शुक्ल पूर्णिमादेखि माघ शुक्ल पूर्णिमासम्मको समय राम्रो मानिन्छ । माघ महिनामा स्नान गरेर माधवनारायणको दर्शन गरेमा पाप पखालिई पुण्य कमाइने धार्मिक विश्वास छ ।

सत्य युगमा हिमालय पर्वतकी पुत्री पार्वतीले महादेवलाई पति पाउँ भनी विष्णुको निर्देशानुसार स्वस्थानीको ब्रत गरेको कथा स्वस्थानीमा समाबेस रहेको छ ।

गोमा ब्राह्मणीले सप्तऋषिले सिकाएको ब्रतविधि अनुसार ब्रत गर्दा पुत्र वियोगबाट मुक्ति मिलेको र ब्रतकै प्रभावले छोरा नवराज लावण्य देश हालको साँखु क्षेत्रको राजा भएको कथासमेत स्वस्थानीमा वर्णन गरिएको छ । र यसै कथामा आधारित गरेर मध्यपुर थिमि र नगदेश मा पुलुकिसी प्याख: पनि निकालिने गरिन्छ ! यो पुलुकिसी प्याख: थिमिमा भिमा एकादशी को दिन र नगदेशमा द्वादशी को दिन निकालिन्छ !

Source: Cultural Madhyapur Thimi

Kartik Naach (Dance)

Kartik Naach (Dance) is ever been into practice since 1641 AD i.e 1728 B.S began by Siddhi Narsingh Malla, the fourth Malla King of Lalitpur (Yala in Newari). The exhibition was watched for 15 days around then and later stretched out by his child Srinivasa Malla and later, reached out to 27 days by his grandson Yog Narendra Malla. This came to be by and by till 2006 B.S. Furthermore, it dropped to two days with the upheaval of 2007 B.S which last till 2037 B.S. After 2047 B.S. the performance was extended to 8 days. Later with the foundation of Kartik Naach Conservation Committee in 2071 B.S., since after, this presentation was shown for 12 days.

The Naach consistently happens in the long stretch of Kartik, falls in October/November. It is performed openly in the premises of Patan Durbar Square, a World Heritage Site.

The essential crowd-puller is on Kartik Krishna Pakshya Trayodashi Tithi, when the Narasimha Avatar is arranged where Narasimha an incarnation of the Lord Bishnu who is a piece of a lion with the body of a human executes the fiend Hiranyakashyapu. This particular show passes on a message that any person who endeavors to do wiped out and harm others, s/he is rebuked and no one departures value. As demonstrated by Bhagwat Purana, Hiranyakashyapu was a staggering underhandedness nearness ruler and had a youngster Pralhad. The youngster wouldn’t perceive his father as an overwhelming expert of the universe and declared that Bishnu was all unpreventable and portrayed the benevolence of the god. The detestable soul ruler lost control and endeavored to execute the youngster. All of his undertakings went worthless. One-night Hiranyakashyapu asked concerning whether his god was there in the segment. After hitting the segment, out came Narasimha, an indication of Bishnu, as half-man and half-animal. The heavenliness by then butchered the malicious nearness with his nails keeping him in his lap, remaining on the edge at nightfall.

History 

During the standard of Siddhi Narsingh Malla, relating the legend, a phenomenal hardship occurred on the land. Possibly the city had lost its brilliance. No proportion of pujas and yagyas seemed to restore the main eminence of the city. Dismal, the ruler directed with his informed experts. They provoked him to gather Narasimha, the ruthless, wild and savage indication of Bishnu, to help him with dealing with the issue. However, there was a stunt—bringing Narasimha to his guide mentioned ground-breaking esteem—narbali, the custom atonement of a man, which must be played out each year, when in doubt.

The King was suspicious. Certainly, none would promptly put their life remaining in a precarious situation, on no occasion, for the Gods. His lords, Haribansha Rajopdhayay and Bishwanath Rajopdhayay, prescribed an alternative, one that would dismiss calamity and, most importantly, spill no guiltless blood. They would invoke the celestial creatures through Tantrikmeans, with strong spells, a sort of symbolic narbali.

An awe-inspiring thought struck the ruler; to orchestrate a play. The play would symbolically offer the awesome creatures their optimal narbali, it would be better than average preparing for the people. He formed the complete play free from any other individual. The point turns around Narasimha, the savage god, who was called forward to divert the disaster.

Reference: www.shankerhotel.com.np

 

 

 

 

समाचकेवा पर्वमा कुनै भगवानको पूजा नभइ…

‘कौन भईया जेताह गंगा रे जमुना
कोन भईया लौते चिकनी माई रे माई ।
बडका भईया जेता गंगा जमुना,
छोटका भईया लौता चिकनी माई रे माई ।।’

अर्थात ‘कुन दाइ जान्छन् गंगा र जमुना, कुन दाइ लिएर आउनेछ माटो । ठूल्दाइ जान्छ गंगा र जमुना, सान्दाइ ल्याउनेछ माटो ।।’

यस्तै भावपुर्ण गीतसंगीतले सजिएको दिदीबहिनी र दाजुभाइबीचको अमर प्रेमको प्रतिकको रुपमा मनाइने सांस्कृतिक पर्व सामाचकेवाको मिथिलाञ्चलमा रौनक बढेको छ ।

अहिले यस्ता गीतहरु यहाँका शहर, गाँउबस्ती, चौक चौराहा, पानपसललगायत घरघरमा गुञ्जिरहेकाे छ । त्यस्तै ग्रामीण भेगमा साँझदेखि मध्यरातिसम्ममा महिलाहरुको मुखारबिन्दुबाट गाएका यस्ता लोकगीतहरुले बस्तीमा छुट्टै रौनक छाएको छ ।

समाचकेवा पर्वमा कुनै भगवानको पूजा नभइ आफ्नै हातले कलात्मक ढंगले निर्मित समा, चकेवा, चुगला लगायतका पात्रहरुलाई डालीमा राखेर सामूहिकरुपमा गीत गाएर मनाउने पर्व हो ।

मैथिली नारीहरुले दाजुभाइको प्रशंसा तथा चुगला भन्ने पात्रलाई गीतका माध्यमले खिल्ली उडाएर बेइज्जत गर्ने गर्दछन् ।

पान पान पान, भैईया मुहमे पान,
छाउर छाउर छाउर, चुगला मुहमे छाउर ।

कात्तिक पूर्णिमासम्म मनाइने सामाचकेवा समूहगतरुपमा मनाउने परम्परा अहिले महोत्तरीलगायत तराई मधेशका जिल्लामा व्याप्त छ ।

कात्तिक पूर्णिमाको मध्यरातिमा समापन हुने यो पर्व प्रत्येक दिन साँझदेखि मध्यरातिको समयसम्म घरघरका महिलाहरु चौवटीया (गाँउको खुल्ला स्थान) मा जम्मा भएर प्रत्येकले आआफ्नो डालामा माटोले निर्मित आर्कषक एवं कलात्मक सामाचकेवाको मूर्ति राखेर विभिन्न किसिमका लोकगीतहरु गाएर यो पर्व मनाइने गरेको गौशालाकी शिक्षिका सुनिता कुमारीले भन्नुभयो ।

वृदावनमे आईग लगेलै कोई न मिझावै हे,
हमरोके बडका भईया प्रभाकर भईया मिझावै हे ।

सामाचकेवा बारेमा एक किंवदन्तीसमेत रहेको छ । द्वापर युगमा भगवान कृष्णकी सुपुत्रीको नाम सामा थियो । भगवान कृष्णले आफ्नी छोरीलाई ‘चरा’ बन्ने श्राप दिएपछि पुनः मानव योनीमा फर्काउन सामाका भाइ साम्बले खेलेको भूमिकाको विषय यस पर्वसँग जोडिएको छ । सामाकी नोकरानी डिहुलीले सामा वृन्दावनमा घुमघाम गर्न जाँदा ऋषिहरुसँग रमण गर्ने गरेको झुठो कुरा कृष्णसमक्ष लगाइन् । भगवान कृष्णले आवेशमा आएर सामा र वृन्दावनका समस्त ऋषिहरुलाई चरा बन्ने श्राप दिनुभयो ।

सामाको भाइ साम्बले यी विषयहरुमा जानकारी पाएपछि आफ्नी दिदीलाई श्रापबाट मुक्त गराउनका लागि घोर तपस्या गरे । तपस्याबाट खुशी भएर कृष्णले सामासहित सबै ऋषिहरुलाई श्रापबाट मुक्त गर्नुभयो । भाइले आफ्नी दिदीलाई श्रापबाट उद्धार गरेकाले अबदेखि जसले माटोको सामा बनाएर गाउँभरमा भ्रमण गरी पर्व मनाउँछन् उनीहरुका दाजुभाइ दीर्घायु हुने वरदान दिएकाले यो पर्व मनाउन थालिएको भविष्य पुराणमा उल्लेख गरिएको छ ।

काँचो माटोले बनाइएका मानव, चरा र जनावरलगायतका मूर्तिलाई ‘सामा’ र त्यही सामालाई आगोमा पकाएमा त्यसलाई ‘चकेवा’ भन्ने संज्ञा दिएर बनाएका माटाका मूर्तिहरुको नै विशेष महत्व रहेको पाइन्छ । यस पर्व मनाउनका लागि प्रत्येकले आआफ्ना रंगीन डालामा सामा, चकेवाका साथै एक पातीमा बसेका सात वटा चरा जसलाई सतभैया, वृन्दावन जङ्गल, झुठो कुरा लगाउने (चुगला) का साथै बनाइएका आकर्षक एवं कलात्मक मूर्तिहरु रहेका हुन्छन् ।

‘कातिके मास हो भईया समा लेलक अवतार
समा चकेवा खेलव गे वहिना भईया जीवह हजार ।’

यता भोजपुरी र मैथिली भाषामा निर्मित यस्ता गीतसंगीतहरुले मिथिलाञ्चल क्षेत्रलाई नै रोमाञ्चक बनाएका छन् । अन्य पर्वहरुमा गाइने गीत संगीतभन्दा पनि यस पर्वमा गाइने गीत संगीतमा भने निकै नै फरक रहेको छ ।

यस पर्वमा सबैभन्दा रोचक भनेको दिदीबहिनीहरुले पर्वको अवधिभर बेलुकीको समयमा दाजुभाइको प्रशंसाका साथै आशिष दिने खालका सामा गीत गाउने गरिन्छ । सोही क्रममा आफूलाई चाहिएका सामानहरु पनि गीतको माध्यमबाट सुनाउने प्रचलन पनि रहेको छ ।

पछिल्लो समयमा आएर तराई मधेश क्षेत्रमा जारी हिंसात्मक घटनाहरुको कारण त्रसित रहेको यस क्षेत्रका समाजमा भने खुलेर पर्वहरु मनाउन नपाएको नेपाल कुशवाहा कल्याण समाज गौशालाका अध्यक्ष गोपालसिंह कुशवाहा बताउनुहुन्छ ।

साँझदेखि मध्यरातिसम्म मनाइने यस पर्वमा भने पछिल्लो समयमा आएर केही महिलाहरुले मात्र भाग लिने हुँदा रौनकतामा कमी आएको अध्यक्ष कुशवाहाको भनाइ छ । सामाजिक एवं सांस्कृतिक महत्व झल्किने यस्ता पर्वहरुको संरक्षण गर्न सबैले आआफ्नो ठाउँबाट सहयोग गर्नुपर्ने उहाँ बताउनुहुन्छ ।

पछिल्लो समयमा यस क्षेत्रमा हुँदै आएको यौनजन्य घटनाका गतिविधिलगायतका विभिन्न आतंकित घटनाहरुले त्रसित रहेको समाजलाई परिवर्तन गर्नका लागि सम्बन्धित सरोकार निकायको ध्यान जानु आवश्यक रहेको गौशाला नगरपालिकाका नागेन्द्र साहले बताउनुभयो ।

दाजुभाइले समाचकेवा लगायतका पात्रहरुलाई घुँडामा राखेर फुटाएपछि नदी, तलाउ तथा खुला चौरमा गाडेर समापन गर्ने परम्परा रहेको छ । समाचकेवा पर्व मनाउनका लागि मैथिलानी नारीहरु माइती जाने चलनसमेत रहेको छ । बाहिर रहेका दाजुभाइहरु पनि समाचकेवाको पर्वमा घर फर्किने गर्छन् ।

कात्तिक शुक्ल पूर्णिमा तिथिका दिन मध्यरातिमा एकैसाथ ग्रामीणको खुला खेतमा गइ समाचकेवाको आकर्षक मूर्तिलाई विसर्जन गर्दै पर्व समापन गरिन्छ ।

बुद्धेश्वर रजक

मध्यपुर थिमीको महाकाली नाच सानो परिचय

मध्यपुर थिमीया महाकाली:प्याख: (मध्यपुर थिमीको महाकाली नाच)—म्हसिका(सानो परिचय)..

मध्यपुर थिमि ऐतिहासिक एवं सास्कृतिक रुपमा एउटा महत्वपूर्ण नगर हो । महिनै पिछे कही न केही चाडपर्व, जात्राहरु मनाउदै आफ्नो जीवन सभ्य रुपमा अगाडी बदाई रहेका मध्यपुर वासीको जीवनको एउटा अभिन्न अंक नाच पनि हो । प्राचीन काल देखि चल्दै आएको विभिन्न नाच मध्य कति लोभ भए भने कति अझै सम्म जिबन्त रुपमा अगाडी बढिरहेका छन् ।

मध्यपुर थिमिको भैरव नाच, बोडेको निलवराही नाच, नगदेशको महाकाली नाच धेरै नै जन–मानसमा लोकप्रिय छन् ।

यी बाहेक यहा अष्टमातृका प्याखं(नाच), लाखय् प्याखं(नाच), दिपंकरप्याखं, नागचाप्याखं, सलचाप्याखं, म्ह्यखा प्याखं , पुलुकिसिप्याखं आदि नाचहरु विभिन्न उत्सवहरुमा प्रदर्शन गर्दै आईरहेका छन् ।

मध्यपुर थिमीको लोकप्रिय नृत्य मध्ये एक महाकाली नृत्य पनि हो। यो “महाकाली महालक्ष्मी” भन्ने हिन्दु पुराणको एउटा कथामा आधारित छ।यसका अनुसार, तीन देवी महाकाली, महालक्ष्मी र कुमारी स्वर्गबाट ​​तल पृथ्वीमा आए र मानव जातिको बीचमा ठूलो दु:ख फैलाउने असुरहरूलाई पराजित गर्‍यो |काठमाडौं उपत्यकाका आठ दिशाहरूको संरक्षण गर्ने र भूत-प्रेतका फरक अनुयायीहरू भएका आठमध्ये तीन देवीदेवताहरू रहस्यमय शक्ति प्राप्त गर्नका लागि चौरासी सिद्धहरूको अभ्यास गरेका थिए।त्यसकारण सर्वशक्तिमान देवीहरूले असुरहरूसँग ठूलो युद्ध गरे र तिनीहरूलाई पराजित गरे जसले पृथ्वीमा शान्ति र सुव्यवस्थालाई स्थिर बनायो।यस नृत्यले प्रेतहरूमाथि विजय पछिको ठूलो खुशी देखाउँदछ।

यो नाच मा १६ जना पात्र हुन्छ ! तीन देवी महाकाली, महालक्ष्मी र कुमारी ! ४ जना बेताल , २ जना भुत भैरव , २ जना माक(बांदर ) , २ जना कवां ( कंकाल ), २ जना ख्यागोरा, १ जना सिहं !!!

यो नृत्य को तीन भाग छ !

यो नाच सापरु: को भोली देखी ४ दिन सम्म बिबिन्न टोल्-टोल्,मन्दिर अगाडी नचाइन्छ । यो नाच लाई थिमि र नगदेश बासी हरुले निरन्तरता दिइरहेको देख्न पाइन्छ ! र यो बर्ष महाकाली नाच नगदेश बाट हुँदै छ !! सबै लाई स्वागत छ !

Source: Cultural Madhyapur Thimi

मध्यपुर थिमीको भैरव नाच सानो परिचय

मध्यपुर थिमीको भैरव नाच सानो परिचय (मध्यपुर थिमीया भैल: प्याख: म्हसिका)

मध्यपुर थिमि ऐतिहासिक एवं सास्कृतिक रुपमा एउटा महत्वपूर्ण नगर हो । महिनै पिछे कही न केही चाडपर्व, जात्राहरु मनाउदै आफ्नो जीवन सभ्य रुपमा अगाडी बदाई रहेका मध्यपुर वासीको जीवनको एउटा अभिन्न अंक नाच पनि हो । प्राचीन काल देखि चल्दै आएको विभिन्न नाच मध्य कति लोभ भए भने कति अझै सम्म जिबन्त रुपमा अगाडी बढिरहेका छन् ।

मध्यपुर थिमिको भैरव नाच, बोडेको निलवराही नाच, नगदेशको महाकाली नाच धेरै नै जन–मानसमा लोकप्रिय छन् ।

यी बाहेक यहा अष्टमातृका प्याखं(नाच), लाखय् प्याखं(नाच), दिपंकरप्याखं, नागचाप्याखं, सलचाप्याखं, म्ह्यखा प्याखं , पुलुकिसिप्याखं आदि नाचहरु विभिन्न उत्सवहरुमा प्रदर्शन गर्दै आईरहेका छन् । यी नाच मध्य भैरव नाच एकदमै महत्वपूर्ण नाच हो । तान्त्रिक बिधिविधान अनुसार निकालिने यो नाच थिमिको लायकुलि दरबार बाट लिकालिन्छ । साथै थिमिका प्रजापति समुदायले पनि यो नाच लाई देखाउदै आईरहेका छन् । प्रजापती समुदायले भैरब नाच निकाल्ने बेलामा चाहिं टोल-टोल बाट पालै-पालै गरी निकालिन्छ । यदि केहि भएर प्रजापति समुदायले यो नाचलाई देखाउन नसकेमा लायकु दरबारबाट अनिवार्य रुपमा निकाल्नु पर्ने नियम छ । साथै यो भैरवनाच मध्यपुर थिमि नगदेशमा पनि छुतै प्रदर्शन गर्दै आई रहेको छ ।

बिगत ४५ बर्ष देखी लायकु दरबार बात निकालिने लायकु भैरव बिबिध कारणले गर्दा सन्चालन हुन सकेको थिएन,जुन २०७२ साल देखी पुन् सन्चालन मा आएको छ। लायकु भैरब सन्चालन हुन नसकेको समयमा यस भैरव नाचलाई मध्यपुर थिमिको प्रजापती समुदायले निरन्तरता दिरहेको थियो र अहिले पनि दिरहेको देख्न पाइन्छ।

किम्बंदन्ति अनुसार परा-पूर्वकालमा थिमीमा भुत,प्रेत हरुले साह्रै दु:ख दिने गर्दथे |अनि तान्त्रीक भैरव साधना गरेर भुत -प्रेत भगाउन सक्ने सुनेर भैरब साधना सम्पन्न गरी तन्त्र बिधिमा नाच बनाएर बिभिन्न क्रोध्रीत मुद्रामा नाच देखाएर भुत्प्रेत भागेर गएको भन्ने धारणा थियो भने कतिले स्वयम भैरब नै प्रकट भएको पनि भनिन्छ ।

भैरव नाच मा ५ जना पात्रहरु हुन्छ्न । १ जना ज्याँपुगचा ,२ जना भैरब र २ जना दाँगी ।

  1. 1) ज्याँपुग हरिसिद्धिको प्रतिरुप हो ।
  2. 2) न्हापा भैल: चण्दिका भैरव को रुपमा लिइन्छ ।
  3. 3) लिपा भैल: बटुक भैरव को रुपमा लिइन्छ ।
  4. 4) न्हापा दाँगी : बालकुमारीको प्रतिरुप हो ।
  5. 5) लिपा दाँगी : महालक्ष्मीको प्रतिरुप हो ।

 

भैरव नाच सापरु:(गाइ-जात्रा) को ४ दिन अगाडी अर्थात द्वादशी देखी पुर्णिमा सम्म मुकुट नलगाइकन नाच सिकाइएको टोल मा(अ:खलय) राती अबेर सम्म नचाइन्छ (लायकु भैरब चाहिँ लायकु दरबार भित्र नचाइन्छ),भने सापरु:(गाइ-जात्रा)को भोली पल्त देखी ४ दिन सम्म मुकुट लगाएर राती अबेर सम्म बिबिन्न टोल्-टोल्,मन्दिर अगाडी नचाइन्छ ।

Source: Cultural Madhyapur Thimi

गुँला पर्ब/गुँला धर्म(1 month long Festival of Newar Community) !!!

गुँला पर्ब/गुँला धर्म(1 month long Festival of Newar Community) !!!

https://www.facebook.com/culturalmadhyapurthimi/videos/704872873317077/?t=5

Source: Cultural Madhyapur Thimi

गथांमुगः र घण्टाकर्ण एकै होइन

नेवार समुदायको आज देखी चाड पर्व सुरु भएको छ! हरेक बर्ष गथा: मुग चह्रे: बाट चाड सुरु भएर सिथि:नख को दिन अन्त्य हुन्छ !!!

 

गथांमुगः र घण्टाकर्ण एकै होइन

गथांमुगःलाइ घण्टाकर्ण भनी भन्ने गरीन्छ, जुन सहि होइन । किनभने घण्टाकर्ण भन्ने राक्षसको बेग्लै कथा छ । सायद उ भारत, काशीको हुनुपर्छ । त्यो घण्टाकर्णको पौराणिक कथा र काठमांडौं उपत्यकाको गथांमुगःको पौराणिकता अनि यो गथांमुगः चाड मान्ने कारणबारे धेरै नै भिन्नता छ ।

परापूर्वकालमा नेपाल मण्डल एक प्रशस्त उब्जाउशील भूमि भएको ठाउँ थियो । सबै भूमिमा खेती किसानी गर्न जन संख्या कम भएको कारणले असम्भब प्रायः थियो, त्यो बेला । वर्षभरी राज्यलाई अन्न संकटबाट बचाउन पनि यहाँका किसानहरुले जसरी भए यो काम गर्नु नै पर्दथ्यो । भनिन्छ रोपाँइको बेला घरमा कोही मरे, लाशलाई सुकुलमा बेरी एक कुनामा थन्क्याउँदै सबै परीवार रोपाँइमा नै ब्यस्त भई रहन्थ्यो र रोपाँइ सकी सके पछि मात्र शतगति काजक्रिया गरीन्थ्यो रे । यस रोपाँइ गर्ने कार्यलाई नेपाल भाषामा सिन्हां (मरेर) ज्याः (काम) अर्थात मरी मरीकन गर्नु पर्ने काम भनिन्छ ।

किसानी गर्नु भनेको साधारण काम होईन । यो त एकदमै बलिया बलवानहरुले मात्र गर्न सक्ने काम हो। तर राज्यमा सबै मान्छेहरु बलवान हुंदैनथ्यो यस्तो काम गर्न भूतको साधना गरी मान्छेमा भूत चर्ढाई यो काम फत्ते गर्नु पर्दथ्यो, अनि त्यस्ता मान्छेको सहायताले सिन्हा ज्याः सजिलै गर्न सकीन्थ्यो । सिन्हा ज्याः सकिए पछि यी भूतहरुलाई बर्षभरी खाना खुवाइ पाल्न त असम्भब प्रायः थियो । यसै कारणले भूतलाई श्रावण कृष्ण चतुदशी अर्थात दिल्लागा चह्रे गथांमुगः को दिन तान्त्रोक्तबिधि पूर्वक भगाईन्छ ।

Source: Cultural Madhyapur Thimi

Gathemangal festival in Nepal

Gathemangal festival in Nepal

Gathamugaa गाथमाचर्हे

Newars of the Kathmandu Valley today celebrated the festival of Gathamugaa by making an effigy of a demon called Gathamugaa and burning it at crossroads in the evening. And locals clean their houses by symbolically throwing away evil spirit from each house.
Info courtesy: Manandhar Razen