Kartik Naach (Dance)
Kartik Naach (Dance) is ever been into practice since 1641 AD i.e 1728 B.S began by Siddhi Narsingh Malla, the fourth Malla King of Lalitpur (Yala in Newari). The exhibition was watched for 15 days around then and later stretched out by his child Srinivasa Malla and later, reached out to 27 days by his grandson Yog Narendra Malla. This came to be by and by till 2006 B.S. Furthermore, it dropped to two days with the upheaval of 2007 B.S which last till 2037 B.S. After 2047 B.S. the performance was extended to 8 days. Later with the foundation of Kartik Naach Conservation Committee in 2071 B.S., since after, this presentation was shown for 12 days.
The Naach consistently happens in the long stretch of Kartik, falls in October/November. It is performed openly in the premises of Patan Durbar Square, a World Heritage Site.
The essential crowd-puller is on Kartik Krishna Pakshya Trayodashi Tithi, when the Narasimha Avatar is arranged where Narasimha an incarnation of the Lord Bishnu who is a piece of a lion with the body of a human executes the fiend Hiranyakashyapu. This particular show passes on a message that any person who endeavors to do wiped out and harm others, s/he is rebuked and no one departures value. As demonstrated by Bhagwat Purana, Hiranyakashyapu was a staggering underhandedness nearness ruler and had a youngster Pralhad. The youngster wouldn’t perceive his father as an overwhelming expert of the universe and declared that Bishnu was all unpreventable and portrayed the benevolence of the god. The detestable soul ruler lost control and endeavored to execute the youngster. All of his undertakings went worthless. One-night Hiranyakashyapu asked concerning whether his god was there in the segment. After hitting the segment, out came Narasimha, an indication of Bishnu, as half-man and half-animal. The heavenliness by then butchered the malicious nearness with his nails keeping him in his lap, remaining on the edge at nightfall.
History
During the standard of Siddhi Narsingh Malla, relating the legend, a phenomenal hardship occurred on the land. Possibly the city had lost its brilliance. No proportion of pujas and yagyas seemed to restore the main eminence of the city. Dismal, the ruler directed with his informed experts. They provoked him to gather Narasimha, the ruthless, wild and savage indication of Bishnu, to help him with dealing with the issue. However, there was a stunt—bringing Narasimha to his guide mentioned ground-breaking esteem—narbali, the custom atonement of a man, which must be played out each year, when in doubt.
The King was suspicious. Certainly, none would promptly put their life remaining in a precarious situation, on no occasion, for the Gods. His lords, Haribansha Rajopdhayay and Bishwanath Rajopdhayay, prescribed an alternative, one that would dismiss calamity and, most importantly, spill no guiltless blood. They would invoke the celestial creatures through Tantrikmeans, with strong spells, a sort of symbolic narbali.
An awe-inspiring thought struck the ruler; to orchestrate a play. The play would symbolically offer the awesome creatures their optimal narbali, it would be better than average preparing for the people. He formed the complete play free from any other individual. The point turns around Narasimha, the savage god, who was called forward to divert the disaster.
Reference: www.shankerhotel.com.np
समाचकेवा पर्वमा कुनै भगवानको पूजा नभइ…
‘कौन भईया जेताह गंगा रे जमुना
कोन भईया लौते चिकनी माई रे माई ।
बडका भईया जेता गंगा जमुना,
छोटका भईया लौता चिकनी माई रे माई ।।’
अर्थात ‘कुन दाइ जान्छन् गंगा र जमुना, कुन दाइ लिएर आउनेछ माटो । ठूल्दाइ जान्छ गंगा र जमुना, सान्दाइ ल्याउनेछ माटो ।।’
यस्तै भावपुर्ण गीतसंगीतले सजिएको दिदीबहिनी र दाजुभाइबीचको अमर प्रेमको प्रतिकको रुपमा मनाइने सांस्कृतिक पर्व सामाचकेवाको मिथिलाञ्चलमा रौनक बढेको छ ।
अहिले यस्ता गीतहरु यहाँका शहर, गाँउबस्ती, चौक चौराहा, पानपसललगायत घरघरमा गुञ्जिरहेकाे छ । त्यस्तै ग्रामीण भेगमा साँझदेखि मध्यरातिसम्ममा महिलाहरुको मुखारबिन्दुबाट गाएका यस्ता लोकगीतहरुले बस्तीमा छुट्टै रौनक छाएको छ ।
समाचकेवा पर्वमा कुनै भगवानको पूजा नभइ आफ्नै हातले कलात्मक ढंगले निर्मित समा, चकेवा, चुगला लगायतका पात्रहरुलाई डालीमा राखेर सामूहिकरुपमा गीत गाएर मनाउने पर्व हो ।
मैथिली नारीहरुले दाजुभाइको प्रशंसा तथा चुगला भन्ने पात्रलाई गीतका माध्यमले खिल्ली उडाएर बेइज्जत गर्ने गर्दछन् ।
पान पान पान, भैईया मुहमे पान,
छाउर छाउर छाउर, चुगला मुहमे छाउर ।
कात्तिक पूर्णिमासम्म मनाइने सामाचकेवा समूहगतरुपमा मनाउने परम्परा अहिले महोत्तरीलगायत तराई मधेशका जिल्लामा व्याप्त छ ।
कात्तिक पूर्णिमाको मध्यरातिमा समापन हुने यो पर्व प्रत्येक दिन साँझदेखि मध्यरातिको समयसम्म घरघरका महिलाहरु चौवटीया (गाँउको खुल्ला स्थान) मा जम्मा भएर प्रत्येकले आआफ्नो डालामा माटोले निर्मित आर्कषक एवं कलात्मक सामाचकेवाको मूर्ति राखेर विभिन्न किसिमका लोकगीतहरु गाएर यो पर्व मनाइने गरेको गौशालाकी शिक्षिका सुनिता कुमारीले भन्नुभयो ।
वृदावनमे आईग लगेलै कोई न मिझावै हे,
हमरोके बडका भईया प्रभाकर भईया मिझावै हे ।
सामाचकेवा बारेमा एक किंवदन्तीसमेत रहेको छ । द्वापर युगमा भगवान कृष्णकी सुपुत्रीको नाम सामा थियो । भगवान कृष्णले आफ्नी छोरीलाई ‘चरा’ बन्ने श्राप दिएपछि पुनः मानव योनीमा फर्काउन सामाका भाइ साम्बले खेलेको भूमिकाको विषय यस पर्वसँग जोडिएको छ । सामाकी नोकरानी डिहुलीले सामा वृन्दावनमा घुमघाम गर्न जाँदा ऋषिहरुसँग रमण गर्ने गरेको झुठो कुरा कृष्णसमक्ष लगाइन् । भगवान कृष्णले आवेशमा आएर सामा र वृन्दावनका समस्त ऋषिहरुलाई चरा बन्ने श्राप दिनुभयो ।
सामाको भाइ साम्बले यी विषयहरुमा जानकारी पाएपछि आफ्नी दिदीलाई श्रापबाट मुक्त गराउनका लागि घोर तपस्या गरे । तपस्याबाट खुशी भएर कृष्णले सामासहित सबै ऋषिहरुलाई श्रापबाट मुक्त गर्नुभयो । भाइले आफ्नी दिदीलाई श्रापबाट उद्धार गरेकाले अबदेखि जसले माटोको सामा बनाएर गाउँभरमा भ्रमण गरी पर्व मनाउँछन् उनीहरुका दाजुभाइ दीर्घायु हुने वरदान दिएकाले यो पर्व मनाउन थालिएको भविष्य पुराणमा उल्लेख गरिएको छ ।
काँचो माटोले बनाइएका मानव, चरा र जनावरलगायतका मूर्तिलाई ‘सामा’ र त्यही सामालाई आगोमा पकाएमा त्यसलाई ‘चकेवा’ भन्ने संज्ञा दिएर बनाएका माटाका मूर्तिहरुको नै विशेष महत्व रहेको पाइन्छ । यस पर्व मनाउनका लागि प्रत्येकले आआफ्ना रंगीन डालामा सामा, चकेवाका साथै एक पातीमा बसेका सात वटा चरा जसलाई सतभैया, वृन्दावन जङ्गल, झुठो कुरा लगाउने (चुगला) का साथै बनाइएका आकर्षक एवं कलात्मक मूर्तिहरु रहेका हुन्छन् ।
‘कातिके मास हो भईया समा लेलक अवतार
समा चकेवा खेलव गे वहिना भईया जीवह हजार ।’
यता भोजपुरी र मैथिली भाषामा निर्मित यस्ता गीतसंगीतहरुले मिथिलाञ्चल क्षेत्रलाई नै रोमाञ्चक बनाएका छन् । अन्य पर्वहरुमा गाइने गीत संगीतभन्दा पनि यस पर्वमा गाइने गीत संगीतमा भने निकै नै फरक रहेको छ ।
यस पर्वमा सबैभन्दा रोचक भनेको दिदीबहिनीहरुले पर्वको अवधिभर बेलुकीको समयमा दाजुभाइको प्रशंसाका साथै आशिष दिने खालका सामा गीत गाउने गरिन्छ । सोही क्रममा आफूलाई चाहिएका सामानहरु पनि गीतको माध्यमबाट सुनाउने प्रचलन पनि रहेको छ ।
पछिल्लो समयमा आएर तराई मधेश क्षेत्रमा जारी हिंसात्मक घटनाहरुको कारण त्रसित रहेको यस क्षेत्रका समाजमा भने खुलेर पर्वहरु मनाउन नपाएको नेपाल कुशवाहा कल्याण समाज गौशालाका अध्यक्ष गोपालसिंह कुशवाहा बताउनुहुन्छ ।
साँझदेखि मध्यरातिसम्म मनाइने यस पर्वमा भने पछिल्लो समयमा आएर केही महिलाहरुले मात्र भाग लिने हुँदा रौनकतामा कमी आएको अध्यक्ष कुशवाहाको भनाइ छ । सामाजिक एवं सांस्कृतिक महत्व झल्किने यस्ता पर्वहरुको संरक्षण गर्न सबैले आआफ्नो ठाउँबाट सहयोग गर्नुपर्ने उहाँ बताउनुहुन्छ ।
पछिल्लो समयमा यस क्षेत्रमा हुँदै आएको यौनजन्य घटनाका गतिविधिलगायतका विभिन्न आतंकित घटनाहरुले त्रसित रहेको समाजलाई परिवर्तन गर्नका लागि सम्बन्धित सरोकार निकायको ध्यान जानु आवश्यक रहेको गौशाला नगरपालिकाका नागेन्द्र साहले बताउनुभयो ।
दाजुभाइले समाचकेवा लगायतका पात्रहरुलाई घुँडामा राखेर फुटाएपछि नदी, तलाउ तथा खुला चौरमा गाडेर समापन गर्ने परम्परा रहेको छ । समाचकेवा पर्व मनाउनका लागि मैथिलानी नारीहरु माइती जाने चलनसमेत रहेको छ । बाहिर रहेका दाजुभाइहरु पनि समाचकेवाको पर्वमा घर फर्किने गर्छन् ।
कात्तिक शुक्ल पूर्णिमा तिथिका दिन मध्यरातिमा एकैसाथ ग्रामीणको खुला खेतमा गइ समाचकेवाको आकर्षक मूर्तिलाई विसर्जन गर्दै पर्व समापन गरिन्छ ।
बुद्धेश्वर रजक
गथांमुगः र घण्टाकर्ण एकै होइन
नेवार समुदायको आज देखी चाड पर्व सुरु भएको छ! हरेक बर्ष गथा: मुग चह्रे: बाट चाड सुरु भएर सिथि:नख को दिन अन्त्य हुन्छ !!!
- गथामुग: चह्रे: ले रोपाँइ सकेको र नेवार-हरुको चाडपर्वहरु सुरु भएको सँकेत गर्दछ |
- यस दिन सबैले आ-आफ्नो घर आगन सफा गर्छन र मन्दिर बाट ल्याएको जलले घर भरी छर्किन्छ | यसलाई नेवारी भाषामा “सिन्हां ज्या: ब्यन्केगु:” भनिन्छ |
- त्यसै गरी बिषेश पुजा गरेर घर बाट भूत भगाइन्छ |
- साथै टोल-टोल मा “नर्कत” अथवा “छ्वाली” बाट बनाइएको तीन खुत्ते राक्षेस (भूत्) को प्रतिमा बनाइ आगो माथि बाट लगेर खोला सम्म तानेर लगिन्छ र खोलामा जलाएर आउने चलन छ |
गथांमुगः र घण्टाकर्ण एकै होइन
गथांमुगःलाइ घण्टाकर्ण भनी भन्ने गरीन्छ, जुन सहि होइन । किनभने घण्टाकर्ण भन्ने राक्षसको बेग्लै कथा छ । सायद उ भारत, काशीको हुनुपर्छ । त्यो घण्टाकर्णको पौराणिक कथा र काठमांडौं उपत्यकाको गथांमुगःको पौराणिकता अनि यो गथांमुगः चाड मान्ने कारणबारे धेरै नै भिन्नता छ ।
परापूर्वकालमा नेपाल मण्डल एक प्रशस्त उब्जाउशील भूमि भएको ठाउँ थियो । सबै भूमिमा खेती किसानी गर्न जन संख्या कम भएको कारणले असम्भब प्रायः थियो, त्यो बेला । वर्षभरी राज्यलाई अन्न संकटबाट बचाउन पनि यहाँका किसानहरुले जसरी भए यो काम गर्नु नै पर्दथ्यो । भनिन्छ रोपाँइको बेला घरमा कोही मरे, लाशलाई सुकुलमा बेरी एक कुनामा थन्क्याउँदै सबै परीवार रोपाँइमा नै ब्यस्त भई रहन्थ्यो र रोपाँइ सकी सके पछि मात्र शतगति काजक्रिया गरीन्थ्यो रे । यस रोपाँइ गर्ने कार्यलाई नेपाल भाषामा सिन्हां (मरेर) ज्याः (काम) अर्थात मरी मरीकन गर्नु पर्ने काम भनिन्छ ।
किसानी गर्नु भनेको साधारण काम होईन । यो त एकदमै बलिया बलवानहरुले मात्र गर्न सक्ने काम हो। तर राज्यमा सबै मान्छेहरु बलवान हुंदैनथ्यो यस्तो काम गर्न भूतको साधना गरी मान्छेमा भूत चर्ढाई यो काम फत्ते गर्नु पर्दथ्यो, अनि त्यस्ता मान्छेको सहायताले सिन्हा ज्याः सजिलै गर्न सकीन्थ्यो । सिन्हा ज्याः सकिए पछि यी भूतहरुलाई बर्षभरी खाना खुवाइ पाल्न त असम्भब प्रायः थियो । यसै कारणले भूतलाई श्रावण कृष्ण चतुदशी अर्थात दिल्लागा चह्रे गथांमुगः को दिन तान्त्रोक्तबिधि पूर्वक भगाईन्छ ।
Source: Cultural Madhyapur Thimi
Gathamugaa गाथमाचर्हे
Newars of the Kathmandu Valley today celebrated the festival of Gathamugaa by making an effigy of a demon called Gathamugaa and burning it at crossroads in the evening. And locals clean their houses by symbolically throwing away evil spirit from each house.
Info courtesy: Manandhar Razen
Mud Festival: The Festival of Rice Planting
How would you like to play in mud in midst of Monsoon with Nepali farmers?
15th day of Nepali month of Asar (Falls around first week of July) is celebrated as a day of mud festival or nice plantation day (Ropai Jatra in Nepali) in Nepal. Rice is a major staple food of Nepali people, thus planting of the important food is celebrated with lots of enthusiasm and fun. On this day, farmers collect huge volume of water in their paddy field for planning rice and thus the day is celebrated playing with mud among friends and families.
the exciting Bisket Jatra Festival
The ancient city of Madhyapur Thimi with rich cultural and traditional values is located eight kilometers east of Kathmandu. The majority of the inhabitants are farmers who had been meeting the vegetable demand of Kathmandu Valley for a long time. The city is famous for its traditional architecture, pottery, ceramics, and paper masks.
About Bisket Jatra
Madhyapur Thimi is well known for the festivals that are celebrated throughout the year. Biska Jatra is famous. Often called Bisket Jatra or Sindur Jatra, everyone in the city involved in its celebration.
People of Madhyapur Thimi consider this festival as an opportunity to reunite if there were any disputes in the family or among friends. Thus the festival is also called the festival of togetherness and positivity.
Unlike any other festival where the competition occurs in two different groups to show their skills, this festival is all about making friends, greeting and embracing each other, and putting vermilion powder on each other on the backdrop of traditional Newari Dhime music.
When it is celebrated?
This five-day event brings the whole of Thimi people together. The festival starts from 30th of Chaitra to 4th of Baisakh in Bikram Sambat every year but 1st and 2nd of Baisakh are special. On the evening of the 1st day of Baisakh the people gather at Siddhakali premise and circle the whole of Thimi with friends and families celebrating the festival and on the 2nd of Baishak they gather at Balkumari carrying chariot of their own deities and the procession starts from there.
Similarly, Siddhiganesh Jatra is celebrated in Nagadesh and tongue piercing ceremony is celebrated in Bode. Bode is also a small Newar city close to Thimi which is famous for its tongue piercing festival. A person holding an iron needle of about one foot long in his pierced tongue marches to different parts of the city carrying a Chirag (torch) on his shoulder. A team of traditional music players, local people, and visitors march along with him.
